Özet
Yunus Emre’de İnsan
Yunus Emre’nin şiirine bakanlar onun “götürü bazar ile” sonsuz bir insan sevgisi ve hoşgörü sahibi olduğunu görürler. Çünkü ona göre insan ilâhî bir varlıktır. Bütün yaratılmış âlem, aşk üzeredir; insan da bu aşkın doruklardaki tezahürüdür. Yunus’un bu aşkı duyuşu ve yansıtışı coşkun ve aşkın bir terennüm gibidir. Çünkü o, bu aşkın cezbesine tutulmuş bir “deli derviş”tir…
Yunus, yaratılanda Yaratan’ı gördüğü için sever insanı. Çünkü Yaratan da yaratılan da birdir ve çünkü “varlığın birliği” söz konusudur… Onun Hakk’ı gerçek sevenlere cümle âlem ķardaş gelür söyleyişi de bu düşünceyi ifade eder. Ondaki kardeşlik anlayışı ilâhî varlık ve ilâhî varlığın tezahürlerine bakışının bir sonucudur.
Yunus, “varlığın birliğine” inanan bir mutasavvıftır. O’na göre, varlık tektir; o da mutlak varlık olan Allah’tır. Allah’ın varlığı dışındaki her türlü var oluş, yaratıcıdan birer yansıma olup yine yaratıcıya doğru yol alan birer yokluktan (gölgeden, hayâlden) ibarettir. Gölgeden ibaret bu varlıklara “özgün” birer vücut izafe etmek şirktir. Aslında varlık tek bir cevherdir; o da aşk’tan ibarettir. Gerçek anlamda insan da ikilikten kurtulmuş, bu aşk ile bir olmuş insandır.
Bu bakımdan, insan, insan olduğu için toptancı (götürü) bir anlayışla sevilir ve hoş görülür. Ama yine de beş parmağın beşi bir olmadığı gibi; her insan da bir değil… ‘Âşık insan var, aşksız insan var; hayvan derecesinde insan var, yabani hayvan gibi insan var… Bir de o taş gibi o kaya gibi olanı var bunun… Söylersin, anlamaz, sesin onun varlığına nüfuz edemez; kayaya seslenmişsin gibi yankılanıp geri gelir…
Bu çalışmada Yunus’un çok iyi tanıdığı ve şiirleriyle bize tanıttığı insan tipleri belirlenerek ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Âşık insan, aşksız insan, hayvan insan, yabanî hayvan insan, taş insan.