Karay Türkçesinin Kendisine Has Özellikleri ve Türk Lehçeleri Arasındaki Yeri
(The Distinctive Characteristics of Karaim and Its Place among Turkic Dialects
)
|
Yazar
|
:
Selma Gülsevin
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2013
|
|
Sayı |
:
36
|
|
Sayfa |
:
207-222
|
Özet
Karayca, günümüzde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Türk lehçelerinden biridir. Bugün çok az sayıda konuşuru bulunan Karayca, artık gündelik yaşamda kullanılan bir dil olmaktan çıkmıştır. Karaylar, mensup oldukları dinin de etkisiyle genellikle izole bir hayat sürmüşler ve böylelikle dillerinin özelliklerini uzun süre muhafaza edebilmişlerdir.
Kıpçak grubu lehçelerinden biri olup üç ağzı olan Karaycanın yazı dilinin Troki ağzına dayandığı kabul edilmektedir. Karayca gerek “kendi içindeki özellikler”, gerek “taşıdığı arkaik özellikler”, gerekse Kıpçakçanın yanı sıra “Oğuzca ile bazı paralellikleri” bakımından son derece ilgi çekicidir. Bu sıra dışı özelliklerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
Karaycanın kendine has özelliklerinden belki en önemlisi sözdiziminde görülmektedir. Genel olarak devrik cümle yapısının hâkim olduğu Karaycada kelime gruplarında da devrik yapı yaygındır. Sayı adlarıyla oluşturulan sıfat tamlamalarında ismin çokluk eki almaması genel Türk dilinin kuralıyken bu durumda Karaycada çokluk eki kullanılabilmektedir. “Zamir+es”, “zamir+de” gibi belirsizlik zamiri yapan özel yapılara sahiptir.
Karaycada Eski Türkçe bazı unsurlar korunmuştur: ıy- ‘göndermek’, yer-sub ‘vatan’, kol- ‘istemek’ vb. Bunun yanı sıra, Eski Türkçede sıfat tamlaması tarzında kurulan bazı isim tamlamaları (Türk bodun ‘Türk milleti’) Karaycada da aynı yapıdadır (koyanlar ulus ‘tavşan halkı, tavşanlar’.
Bir Kıpçak lehçesi olmasına rağmen Karaycanın Oğuzca ile paralellikleri de vardır. Bazı kelimeler için Kıpçakça değil de Oğuzca olan sözler tercih edilmiştir (Kıpçakça: tüşün- / Oğuzca: a?la-; Karaycada kullanılan şekil: anla-). Birinci teklik kişi zamirinde ilgi ekli çekimin -m’li (menim) olması, ‘bu’ zamirinin başındaki ‘b’ sesinin hâl ekleriyle çekimlenirken ‘m’ye dönmemesi (bunça, bunda) bu paralelliklerdendir.<
Anahtar Kelimeler
Karay Türkçesi, Kıpçakça, Oğuzca
Abstract
Karaim is one of the Turkic dialects that face extinction. Karaim, which has so few speakers today, is not a language used for daily needs anymore. Karays have led isolated life styles due in part to their religion and been able to protect the characteristics of their language.
Karaim, a Kipchak dialect, has three accents and the literary language is based on Troki accent. Karaim attracts so much attention in terms of its “own characteristics”, “archaic characteristics” as well as “parallelisms with Oghuz” besides Kipchak features. Some of its odd features can be summarized as follow:
One of its own characteristics, perhaps the most crucial, is seen in its syntax. In Karaim, which has inverted syntax commonly, inversion in word groups is also quite common. While it is a common rule for Turkic languages that nouns in adjective clauses with numbers are not added a plural suffix, this suffix could be used in Karaim. It has special structures like “pronoun +es” and “pronoun +de” which make indefinite pronouns.
Some Old Turkic elements have been protected in Karaim such as ıy- ‘to send’,yer-sub ‘country, homeland’, kol- ‘to want’. Besides, some noun clauses that were made in the form of adjective clauses (Türk bodun ‘Türk milleti’) have the same structure in Karaim as well (koyanlar ulus ‘tavşan halkı, tavşanlar’).
Though it is a Kipchak language, Karaim has some parallelisms with Oghuz. For some words Oghuz words are used instead of Kipchak words (Kipchak: tüşün- / Oghuz: a?la-; Karaim: anla-). That first person singular pronoun is inflected with -m (menim) and that ‘b’ sound in ‘bu’ pronoun is not converted into ‘m’ while inflected with case suffixes (bunça, bunda) are two of these parallelisms.<
Keywords
Karaim, Kipchak, Oghuz